کتاب زنده بیدار The Improvement of Human Reason

در مقدمه ابتدای کتاب، با تأکید بر این نکته که نویسنده کتاب ستاره درخشان حکمت و عرفان در اسپانیای اسلامی است، چنین می‎خوانیم: «این مرد بزرگ از یک‎سو ابن سینای حکیم و از سوی دیگر ابن عربی صوفی را به یاد می‎آورد، اما از ابن سینا زیباتر می‎نویسد و از ابن عربی معقول‎تر سخن می‎گوید. وی در اسطوره فلسفی و تمثیل عرفانی خود که نام «حی بن یقظان» بر آن نهاده، انسانی را مجسم می‎کند که از آغاز زندگی در جزیره‎ای دورافتاده، درافتاده و به‎تنهایی به‎سر می‎برد و جز طیور و وحوش کسی را نمی‎شناسد تا آنکه از جهان «محسوس» با نردبان فکرت به عالم «معقول» بالا می‎رود و به دیده عرفان و شهود، به لقاء حضرت معبود نائل می‎شود و ابن طفیل این سیر روحانی را آن‎چنان زیبا و گیرا وصف می‎کند که ما را توان وصف آن نیست...» همچنین در مقدمه ناشر، به‎اختصار ترجمه کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفته است: «شیوه نثرنویسی استاد فقید بدیع‎الزمان فروزانفر را اهل قلم، کم‎وبیش می‎شناسند و از پختگی و فخامت و شیوایی آن آگاهند و حقا که در پاره‎ای از موارد می‎توان جرأت کرد و گفت که ترجمه کتاب از متن آن گیراتر شده است؛ بااین‎همه در یک جا سهوی پیش آمده و واژه «العهن» را در صفحه 136 به معنای پنبه ترجمه کرده‎اند و این خطاست؛ زیرا که «العهن» به معنای صوف، یعنی «پشم» یا «پشم رنگین» است و در جای دیگر (یعنی صفحه 31) که سخن از شطح و طامات صوفیان رفته، ترجمه استاد، مقصود ابن طفیل را به‎طور واضح ادا نمی‎کند و حق مطلب را نمی‎رساند؛ به این معنی که ابن طفیل عقیده دارد صوفیان چون به مقام استغراق و فنا نائل می‎آیند، گاهی به ادعای خدایی برمی‎خیزند! و «أنا الحق» و «لیس فی جبتی إلا الله» می‎سرایند که «من خدایم!» و «در جامه پشمینه‎ام جز الله کس نیست»! اما ابن طفیل این سخنان پریشان را نمی‎پسندد و علم و ادب غزالی را می‎ستاید که چون وصف حال جذبه و فنای خویش کرده، گفته است: رخ داد حالتی که نگویم به ماسوا پس بد گمان مبر و نپرسم ز ماجرا مترجم در مقدمه‎اش بر کتاب با ذکر شرح حال ابن طفیل با استفاده از دیگر منابع، به بررسی احوال او پرداخته است‎. سپس رساله مورد بحث را تنها اثر باقی‎مانده از ابن طفیل دانسته است: «بااینکه ابن طفیل در اجزای حکمت از طبیعی و الهی دارای تألیفات بود و عبدالواحد مراکشی آنها را دیده و یکی از کتبش را به‎عنوان «رسالة فی النفس» به خط او ملاحظه نموده است، ولی از آن همه تألیف جز رساله مختصری به نام «حی بن یقظان» به ‎دست ما نرسیده است.