کتاب ارداویراف نامه Book of Arda Viraf

اردا ویراف نامه (به گفتار برخی اردا ویراز نامه) نام یکی از کتاب های نوشته شده توسط ویراف به زبان پارسی میانه است که از پیش از اسلام به جا مانده است. مضمون کتاب، اعتقادات عامهٔ ایرانیان پیش از اسلام دربارهٔ آخرت است. ویراف نام یکی از موبدان عهد ساسانی است. وی نویسنده کتابی دربارهٔ سفرش به دنیای پس از مرگ است. این کتاب با نام ارداویراف نامه یا ارداویراف نامک به زبان پهلوی از وی به یادگار مانده است. ویراف مقدس، نام یکی از موبدان که به عقیده پارسیان صاحب معراج بوده و ارداویراف نامه معراج نامه اوست. داستان دینی ارداویراف همانندی زیادی با کمدی الهی دانته دارد و پژوهشگران بر این باورند که دانته در آفریدن اثر خود از منابع عربی یاری گرفته و آن منابع به نوبه خود از ارداویراف نامه اقتباس کرده اند. کتاب معروف ارداویراف نامه تصویر جامعی از دوزخ در زرتشتی گری در عهد ساسانی به دست می دهد. این کتاب که ظاهرأ در قرن سوم هجری به رشتهٔ تحریر درآمده است، یکی از منابع مهم تاریخ شفاهی آیین باستانی زرتشتی است. از محتوای کتاب چنین برمی آید که متن اصلی پهلوی آن به اواخر دورهٔ ساسانی تعلق داشته است. کتاب داستان موبدی است که برای بی گمان شدن مردمان دربارهٔ دین و رستاخیز و بهشت و دوزخ، خویش را به یاری موبدان دیگر به خواب هفت روزه می برد و روان او در بهشت، نیکی های نیکوکاران و در دوزخ بادافره (: مجازات) بدکاران را می بیند و پس از به هوش آمدن آن داستان ها را بازمی گوید. این مرد ویراف نام دارد که او را اردا به معنای قدیس لقب داده اند. ارداویراف را موبدان آیین مزدیسنی شربتی مخدر و مقدس می خورانند که تحت تأثیر آن وی به مدت سه شبانه روز به خواب می رود و پس از بیداری داستان سیروسلوک روحی خود را برای دیگران بازگو می کند. گرچه قصهٔ سیروسلوک روحی ارداویراف جنبهٔ موهومی دارد، باز منبعی بی نظیر از برداشتی که زرتشتیان عهد ساسانی از بهشت و جهنم داشته اند به ما ارائه می دهد. فیلیپ ژینیو ایرانشناس، تاریخ دان ادیان باستان ایران و مدیر مطالعات École Pratique des Hautes Études و مدیر Studia Iranica است که این کتاب را فرانسه بازگردانده است. ارداویراف نامه توسط ژاله آموزگار ترجمه شده است.