موضوع اصلی این جستار پژوهشی درباره مشکل ایران در مسائلی که کلیدواژه هایی چون «ملت»، «دولت» و «حکومت قانون» را مساله دار کرده اند. مباحث این کتاب تنها به تاریخ و تاریخ اندیشیدن ایران سیاسی کنونی اختصاص ندارد، بلکه ایران، به عنوان یک دولتشهر، ناظر بر وضع ایران بزرگ فرهنگی در تاریخ طولانی آن است. همانطور که خود نویسنده یعنی «جواد طباطبایی» در جستارهای مختلف دیگری توضیح داده است که ایران بزرگ فرهنگی کشوری با پیچیدگی ها و خلاف آمد عادت های بسیار است. برای فهم این پیچیدگی ها و خلاف آمد عادت ها نیاز به نظریه ای عام وجود دارد تا بتوان ویژگی های آن را توضیح داد. برای توضیح قانون مندی های تاریخ ایران، و تدوین نظریه ای برای آن، امری جدید در پژوهش های ایرانی است و خاستگاه آگاهی از ضرورت چنین پژوهش هایی بحرانی در تمدن ایرانی است که در این واپسین دهه ها ژرفای بیشتری نیز پیدا کرده است. تاریخ نویسان ناحیه های متنوعی از اندیشیدن ایرانی توضیح داده اند که این تاریخ و اندیشیدن ایران نیاز به نظریه ای دارد که جواد طباطبایی در کتاب «ملت، دولت و حکومت قانون» به جستجو و کشف آن پرداخته است. چاپ دوم این کتاب توسط انتشارات مینوی خرد انتشار یافته است.