کتاب نهضت شعوبیه The Shiite movement

"نهضت شعوبیه" یا "جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی" اثری است از "حسینعلی ممتحن" که در بیست و یک فصل، به بررسی این نهضت تاریخی می‌پردازد. در نخستین فصل از این کتاب، نگاهی به وضعیت طبیعی عربستان صورت گرفته است و در فصل بعدی، اوضاع اجتماعی، اعتقادات و آداب و رسوم عرب جاهلی از اعراب بدوی گرفته تا شهرنشین، بررسی می‌شود. دین اسلام و مبادی آن در فصل سوم بررسی شده و نویسنده در اینجا به قرآن کریم و جایگاه آن، تعلیمات اسلام و اخلاق، دانش‌اندوزی و کتابت در اسلام می‌پردازد. اسلام قدم‌های نخست را برای متحول کردن عرب جاهلی برداشت و این گام‌ها، با کشمکش و نزاع‌هایی هم مواجه شد که در فصول چهار و پنج کتاب "نهضت شعوبیه" به آن اشاره شده است. در نتیجه‌ی گسترش دین اسلام، فتوحات مسلمین روز به روز گسترده‌تر شد و بازارهای مالی و طبقات‌اجتماعی نیز در این روند، به شدت تحت ‌تاثیر قرار گرفت. به طوری که مواردی نظیر برده‌‌داری، پیدایش و طبقات موالی، تعصب اعراب در برابر آن و جنبش موالی در دوره‌ اموی و عباسی، از مهم‌ترین بخش‌های کتاب پیش روست و فصول شش تا دوازده آن را در برمی‌گیرد. از فصل سیزدهم، واژه‌ی شعوبیه معرفی می‎شود و وجه اشتقاق، موارد استفاده و آرا و عقاید مختلف پیرامون آن مطرح می شود. با پرداختن به منشا این جنبش، مشاهیر "نهضت شعوبیه" از شعرا و مولفین گرفته تا افرادی که با آنان مخالف بودند، در کنار آثارشان معرفی می‌شوند. علاوه بر این، مقابله‌ی شعوبیه با اعراب در جعل قصص و اخبار، تاثیرات آنها بر گویندگان معروف پارسی‌زبان و همچنین تاثیرات سیاسی و اجتماعی آنها برشمرده می‎شود و "حسینعلی ممتحن" نقش "جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی" را به تفصیل شرح می‌دهد.