کتاب امیرخسرو دهلوی Amir Khusraw

در خاطرۀ مشترک فرهنگی مردم شبه قاره، امیرخسرو دهلوی (651 725 ق) طوطی هندوستان است؛ چون او را برترین شاعر هندی می دانند که به پارسی شعر سروده است. برای گروهی خاص از پژوهشگران که با تاریخ صوفی گری در هند آشنایند او «ترک هندوستان» است؛ این لقبی است که پیشوای معنوی اش به سبب ثبات قدم وی در احکام اسلام بدو بخشید. امروزه نزدیک به هفت قرن است که امیرخسرو جایگاه خود را در تاریخ تمدن هندوستان حفظ کرده و همچنان یک شخصیت برجستۀ فرهنگی شمرده می شود. امیرخسرو شاید محبوب ترین چهره در فرهنگ اسلامی هند باشد؛ به ویژه او را بنیان گذار فرهنگ هندوستانی می دانند که خود محصول آمیزش عناصر هندو و مسلمان است. کوشش های وی منجر به اعتلای عناصر تمدن اسلامی هند شد؛ چراکه او در حوزه های گوناگون فرهنگی نظیر موسیقی سنتی هندی، تصوف اسلامی، قوّالی (قول و غزل صوفیانه) و ادبیات پارسی به خلق آثاری ارزنده دست زد و در شناساندن و گستراندن زبان هندوی، زبان محلی در نواحی دهلی که منشأ هر دو زبان اردو و هندی امروزین است، نقشی بارز داشت. او هم درباری بود و هم خانقاهی، هم نویسنده بود و هم شاعر، هم نغمه پرداز بود و هم نوازنده؛ افراد معدودی را در تاریخ می توان با چنین کسی قیاس کرد. امیرخسرو دهلوی بی گفتگو یکی از بزرگ ترین شاعران پارسی کهن بود. با این همه و در کمال شگفتی، پژوهش های اندکی دربارۀ وی به فارسی انجام گرفته است. این امر شاید بدان دلیل باشد که او گرچه اشعار پرشماری را در قالب ها و موضوعات گوناگون ادب کهن سروده، اما در گسست میان جهان ادبی ایران و هند قرار گرفته است. این کتاب تلاش دارد تا امیرخسرو را در متن جامعه ای که در آن می زیسته نمایان کند؛ اجتماعی که هم پیچیده و هم از برخی لحاظ یگانه بوده، در سنت های محلی خود ریشه داشتن اما از آنجا که از پارسی در دربار سلطانی و محافل ادبی اش استفاده می کرده، با جهان نیز پیوستگی داشته است. با این همه امیرخسرو متعلق به گذشتۀ شبه قاره نیست، شناختن چهرۀ او به سبب تغییرات پیاپی سیاسی و گرایش های قومی در جنوب آسیا، برای روزگار امروزین نیز بسیار مناسب است.