کتاب فرهنگ جامع فرق اسلامی (جلد دوم) Feraq-e Eslami

به دلایلی که بر اهل اندیشه پوشیده نیست، کم و بیش هر دین بزرگی به تدریج و در طول تاریخ با مسأله مهمی به نام پراکندگی و چندشاخگی مواجه می شود که به صورت فرقه های متعدد مورد شناسایی قرار می گیرد. دین مبین اسلام نیز از این عارضه در امان نمانده است و به دلایل سیاسی و کلامی به فرقه های چندگانه ای تقسیم شده است که امروزه از برخی از آنها نام و نشانی برجای نمانده و چه بسا برخی از آنها در یکدیگر ادغام شده باشند یا به هر دلیل دیگر از صحنه اجتماع بیرون رفته اند؛ اما همچنان در عرصه فرهنگ و دست کم در پهنه تاریخ اندیشه دینی برجای مانده اند. ضمن آنکه هنوز چندین و چند شاخه فقهی، کلامی و فلسفی موجود است که جای بحث و بررسی بسیار دارند. اثر گرانسنگ حاضر بر پایه یادداشتهای مرحوم آیت الله سیدمهدی روحانی تألیف شده که به مدت سی سال در حوزة فرق اسلامی تحقیق و فیش برداری کرده بود. مجموعه تألیف شده مشتمل بر پنج بخش است که بخش اول آن دست نوشته های آیت الله روحانی است که محقق کتاب آنها را بازنویسی کرده است. بخش دوم مآخذی است که مرحوم روحانی به آنها اشاره کرده، اما خود به منابع اندکی ارجاع داده و کثرت ارجاعات در اثر حاضر، در واقع کاری است که بعد از او به انجام رسیده است. بخش سوم کتاب، پی نوشت های توضیحی است که همگی با ذکر منبع از افزوده های بعدی است. بخش چهارم نیز تراجم کسانی است که مرحوم روحانی یا محقق ضمن افزودن فرقه های جدید با ذکر منبع به آنها اشاره کرده است. بخش پنجم حاوی نام فرقه های جدیدی است که در دست نوشته های مرحوم روحانی موجود نبوده و برای رعایت ترتیب الفبایی در متن کتاب و در لابلای مدخل های آیت الله روحانی آورده شده است. این فرقه ها با رنگ سبز و دیگر مدخل ها به رنگ مشکی مشخص شده اند. مجلد نخست این مجموعه 3 جلدی به معرفی فرق اسلامی از حرف «الف» تا «س» و مجلد دوم به معرفی فرقه های اسلامی از حرف «ش» تا حرف «ی» اختصاص دارد. مجلد سوم نیز شامل فهرستهای کتاب است که عبارتند از: فهرست آیات، روایات عربی، روایات فارسی، مکان ها، اعلام، فرقه ها، کتب و منابع. در مجموع در این اثر، 2340 فرقه معرفی و بررسی شده است.